Jesuh Hmanmi Holh Phun Thum

Jesuh cu Pathian Fa a si. A duhmi holh phun paoh in a holh ko la (a duh ahcun). Amah cu Bawi vialte lak i Bawi bik cu pei a si cu. Sihmanhsehlaw, caan tawite a Pa Pathian rian a tuan lio ahhin a hman hramhrammi holh te a um. Baibal thiamsang scholars le theologians tampi nih an hmuhning aa dang kho men. Nain, US ram Baibal sianginn (seminary) ah minthang a simi Southern Baptist Theological Seminary i saya (professor of New Testament Interpretation) Robert H. Stein nih a tialmi cauk The Method and Message of Jesus Teaching ahcun hitihin kan hmuh. 

1. Jesuh a kokek holh (native tongue of language) hi Aramaic a si. 

Thuk deuh in van purh ahcun nitlak lei Galilee i an hmanmi Aramaic holh phun a si. Nitlak lei Galilee mi hna nih an hmanmi Aramaic holh hi, Judea ram hrawng an hmanmi Aramaic holh he aa dang (Mat 26:73, Lam. 2:7). Biakamthar paohpaoh hi, Greek holh tialmi an si ko. Nain, Jesuh hi Aramaic holh in a holh hrimhrim ko tihi fiang tein chim khawh a si. Zeicatiah, Amah hrimhrim nih a hmur le kaa in a chuahmi a si. Baibal cauk chungah a tanglei biafang Jesuh kaa in a chuakmi hna hi Aramaic holh cu an si. 

1. Talitha cum -- "Hngakchianute, tho, kan ti" (Mark 5:41)
2. Eloi, Eloi, lema sabachthani -- "Ka Pathian, Ka Pathian, zeicahdah na ka kaltak" (Mark 15:34)
3. Abba -- "Kapa" (Mark 14:36; Gal 4:6 le Rom 8:15)
4. Bar -- "Fapa" (Mat 16:17)
5. Beel -- "Beelzebu" (Mat 10:25)
6. Gehenna -- "Hell" (Mark 9:47; Mark 9:43, 45: Mat 10:28; Mat 5:22, 29; 23:15, 33)
7. Cephas -- "Peter" (Joh 1:42)
8. Mammon -- "chawva" (Mat 6:24; Luk 16:9, 11)
9. Pascha -- "Lanhtak Zanriah" (Mark 14:14; Luk 22:8, 5)
10. Rabbi -- "Saya" (Mat 23:7, 8; Joh 1:38)
11. Raca -- "Mihrut" (Mark 5:22)
12. Sabbata -- "Sabet" (Mark 3:4; Mat 12:5, 11)
13. Sata -- "Tah" (Mat 13:33)
14. Satanas -- "Sehtan" (Mark 3:26; 8:33; Mark 3:23; Luk 10:18)

Galilee Rili

A cunglei biafang hna hi Aramaic holh lawngte an si. Cucaah, Jesuh nih Aramaic holh a hman timi hi al awk a tha lo. Biakam Thar cauk hi Greek holh tialmi an si ko. Nain, a cunglei Aramaic holh hna hi a tlau hlei lo. A him peng ko. Baibal lei thiamsang scholar pawl nih a donghnak bik biaalnak an tuahmi ah a buaktlak in zapi nih an hnatlakpi mi cu, "Aramaic holh hi first century lio ah an rak hmanmi kokek (native) holh phun a si ko" tihi a si. 

2. Jesuh hi Hebru holh zong a thiam.

Jesuh a nun lio hrawng ahhin cun, Hebru holh hi an hmang tuk lem lo. Nain, Biakam Hlun chan i an rak tialmi ca paohpaoh cu Hebru holh in a si (2% hrawng hi Aramaic holh in an rak tial thiamthiam). Jesuh nih Hebru holh zong a thiam i, a ca zong a rel khawh ti fiang tein kan chim khawhnak cu, biakinn chung i prophet Isaiah cazual a rel nak khan a si (Luke 4:16-20). Cun, Biakam Thar cauk hmun dang zongah Jesuh nih a hmur hrimhrim in Hebru holh hi a chuahnak kan hmuh. 

1. Amen (Mark 14:30; Mat 5:26)
2. Eli (Mat 27:46)
3. Ephphatha (Mark 7:34)

3. Jesuh nih a hmanmi holh phun thum nak cu Greek holh a si. 

Greek holh hi Palestine hrawng i an rak hman ngaimi holh phun a si. Palestine hrawng khuasami Jews pawl hi Greece pawl nih influence an rak tuah ngai hna.  Cheukhat Jews community ahcun, Hebru ca le holh hna hi Greek holh in lehpiak haumi an rak um. Jesuh zultu Philip le Andrew min hi Greek min a si. Cun, Paul le adang Lamkaltu pawl nih cakuat an rak tial tikah Greek holh hi an hmanmi a si. Paul nih Rom khua Khrihfami ca a kuat hna zongah Greek holh a hman thiamthiam. Cun, Jesuh a tlonlennak Galilee khua hi Greece ram i Sepphoris khua he meng li lawng aa hlat. Cucaah, Jesuh hi Greek holh zong a thiam ko, tiah an zumh. Cun, Jeuh nih Greek holh a hmannak cu Tyre, Sidon, le Decapolis khua a tlawn ahhin a si (Mark 7:31). Cun, Foinisia minu he bia an ruah zongah hin Greek holh a hman tiah an zumh fawn (Mark 7:24-30). Cun, Pilat hmai Jesuh an chuahpi lio ah Pilet le Jesuh bia an i ruah zongah hin Geek holh in i chawn, tiah an zumh fawn (Mark 15:2). Zeicatiah, Cathiang chungah Jesuh holh an lehpiak timi pakhat hmanh an hmu lo. 

Bia funnak: Jesuh nih a hmanmi kokek holh cu Aramaic a si. Hi Aramaic holh hi, nitlak lei Galilee holh phun a si caah Judea ram hrawng an hmanmi Aramaic holh he aa dang. Cun, Jesuh nih Hebru holh zong a hman tiah an zumhnak cu biakinn chung i prophet Isaiah cazual a relnak khan a si. Biakam hlun cauk paohpoah cu Hebru holh in tial a si (2% Aramaic). Jesuh nih Greek holh zong a hman tiah an zumhnak cu Pilet he an i chawnhnak hin a si. Cun, Galilee rili ral lei i thawngtha a chim nak zongah hin a si fawn. A donghnak ah, Rom ralkap pawl nih Jesuh an hrem len lio ahkhan, Jesuh nih Latin holh zong hi a theih ko la, tiah an zumh fawn.

Chungkhar Damnak Sii Tha Bik

Tuchun thaithawh ka ei lio ka sayapa ka pawng ah a rak thu. "Ziah, nai suah ve lo?” tiah ka hal. Kan saypa nih cun, “ka rawl a ttam ngai ko nain kan nu he dawr ah thaithawh ei dingin kan i ching” tiah a ka leh. Kan saypa le a nupi cu kum 30 an i tthit-umhnak a si cang. Fa paruk an ngei; tule fa pali an ngei rih. Ka chim duhmi cu, kum 30 chung an i tthi-umhnak asi cangmi nupa hna an i dawtnak hi a si. Laimi kan u le nih i cawn kho ve ulaw kan duhpiak tuk hna. Cheukhat nih cun a herh lo ah kan ruah sual ko men la. Nain, dawtnak hri a fehtertu le chungkhar dawtnak a chuahtertu cu hi bantuk thil hme tete ah kan rak ruah sualmi hi an si. 

Laimi kan u le zong nan fale kha kaltaak chung uhlaw, i ching ve uh. Caan tha va hmang uh. Nan nungak tlangval lio bantukin vai nuam uh. Nan rak i duhdawt lio i zaan fatin phone chungin nan phaittimi bia thlumthlum vialte hna kha khoidah an um dih? Inn chungkhar ah nulepa bik nan i dawt ahcun nan fale cu i daw loin um hrimhrim lai lo. Nupi le hna Bawipa Jesuh tangah nan i toidor bantukin nan vale tangah i dor u (Efe. 5:22). Vale hna, Jesuh nih Khrihfabu cu a dawt i a nunnak tiang a pek bantukin, nannih zong nih nan nupile kha nan dawt hna awk a si (5:25).

Cathiang nih fiang tukin a kan cawnpiakmi cu hihi a si. "Mi zeimaw nih, 'Pathian ka dawt,' a ti i a unau a huat ttung ahcun, amah cu mi lihchim a si. Zeicatiah a hmuhmi a unau hmanh a dawt khawh lo ahcun a hmuh lomi Pathian cu a daw kho lai lo." 1 John 4:20 

Pathian kan dawt kan ti tung i, kan nupi le kan dawt hna lo ahcun Cathiang nih milihchim nan si a kan ti. Bawipa kan tihzah kan ti tung i, kan mithmuh kan vale hmanh kan tihzah, kan upat khawh lo ahcun Cathiang nih milihchim a kan ti. Pathian nih dawt ding le tihzah upat ding in a kan pekmi mithmuh kan nupi le kan vale hmanh kan dawt in kan tihzah khawh lo ahcun zeitindah kan hmuh kho lomi Pathian cu kan dawt i kan tihzah khawh lai? Hi bantuk mi kan si sual ahcun Bawipa kan dawt, kan tihzah, tiah kan i chim ding zong a si lo. Mithmuh khawh lo Pathian kan dawt le kan upat tihzahnak cu, kan vale le, kan nupi le cungah kan langhter ding a si. Cucu, chungkhar damnak sii tha bik a si ko. Cun, kan unau hawile kom cung zongah langhter ding hi a biapi tuk! 

Lungchuak Bia

Tuzan kan Khrihfabu nubu pumhnak ah Hakha leiin a rak kan tlawng mi kan pu pakhat nih thawngtha a kan chimh. A bia pakhat a chimmi te kaa lunghmuih tuk, nain khat lei cun ka ngaih zong chiat caah van tial loin ka um kho lo. A chimmi cu, "Tuzan nubu pumhnak i mah vialte nan chuahmi cu ka khuaruahhar. Hi tluk nan riantuan le retheih buin mah vialte nan chuahmi hi kan upat tuk hna. Hakha cheukhat Khrihfabu ahcun Nithum zan pumh ah hi vialte hi kan chuak bal lo" a kan ti. Hakha ahhin, Lungpi le Emanuel biakinn ti bantuk hi a ngan pawl an si rua. Cu zongah cun minung zat tuak in an chuak rua lo. Riantuannak ram a simi US ram i nubu pumhnak zaan a chuakmi zat hmanh an chuak rua lo. Ka palh kho men. Kalaymyo ah thangmi ka si caah ka thei thlu loh (Ka palh sual cun ka ngaithiam uh). Nain, Lai Tlang lei thawngtha chimtu pakhat sinin ka theih rihmi cu, "Hakha le Thantlang hrawng i ummi cu, ram dang leiin nan kuatmi phaisa pawl in TV lianlian an i cawk le Korean Drama an zohnak ah zeihmanh an thei ti lo. Nan kuatmi phaisa hna hi biakinn innka khartu ah an icang" a ti. 

Ruah ah ngeih a chia hringhran. Pathian thluahchuah hna hi a hman zia kan thiam lo ahcun Ram hrawktu, chungkhar a hrawktu le kan Thlarau hrawktu an si kho. US ram riantuan a har tuk ning le khuasak a har tuk ning hi Laitlang hrawng ummi kan unau pawl nih zeitik dah nan fian te hnga? Chun le zan in rian an tuan. Tuan lo le ei lo. Thih a si ko. Zarh khat ah Nisarih chung tuanmi hna an um. Holh an thiam lo. Tikah, rian tha tuan awk a tha lo. A ummi rian paoh tuan a herh tawn. Nihlawh a tlawm tuk ahcun chungkhar khuasak tuntuk nakah i hnek a herh caan a um. Chungkhar le fale he hmanh caantha pe kho loin riantuan a si. A cheu khat cu zingka 8:00 am in zaan 9:00 pm tiang hna an tuan. Laitlang lei ummi kan unau hna, nan tuan kho ve la maw? Nan huam la maw cucu? Rian nih dinhter ton ah lungretheih nakin a khat. A cheu cu depression hna an ngah i anmah le anmah tiang in an nunnak aa lami zong an um. 

Biafunnak: Ka chim duhmi cu, ram dang lei in an van in kuatmi hna phaisa hi Pathian he an hlatter tu hna a si lai tihi ka phang. Cun, Ram dang ummi chun zan in Nisarih chung riantuanmi hmanh nih Pathian an thangthat ahcun Laitlang lei ummi, a bikin ram dang lei hna in cawmmi hna kan si ahhin cun Pathian hi a thangthat tuk chinchin ding kan si. Pathian thluahchuah relzia thiam hi a biapi tuk!

Facebook Hi Nule Va Tthantu Asi Kho

Chungkhar in khua a sami kan u le caah cun, Facebook tongh hi i ralring a herh ngai. Facebook ruangah hin nule va i zumh lonak a chuak i mi tampi aa tthanmi an um. Chungkhar tampi zong an buai. An tam taktak. James Steyer nih Facebook a thatnak le a chiatnak cauk a chuahmi pakhat ka rel i a tha tuk. Tam tuk fimnak kai lak. Facebook hi tongh thlurh in tongh ding a si lo. Facebook nih hin kan thinlung, Thlarau tiangin a kan hrawh khawh. Hmanthlak tha lo mi kip nih an post. Video tha lo a tling. Mi an i thah le nawnak a tor. Biachia kha zong tampi a um fawn. Cun, a bikin nule va karlak hin buainak tampi a chuak theu. Kan hnu ca ka relmi ahcun, pakhat pa nih a nupi Facebook ah pakhat pa he an i "poke" lengmang ruangah nahchuahnak lungthin he a thah. 

Riantuannak zongah Facebook kau le deh ruangah rian phuah a tongmi hi an tor. Chim le tial ahcun a dong lai lo. Nule va karlak chinchin ahcun i zumh lonak tampi a chuak i an buai lengmang. Thawngpang le kan hawikom (nupi/pasal nih theihpimi) he kan i chawnhbiak khawh cun a za tuk. Cun, "messeger" zong hi "private" deuh caah hman khawh a si. Hman ah aa dawh deuh in ka hmuh. Hi bantuk buainak hi, Laimi zong nih kan ton ve te lai. Patung le nutung pipi, fa hnih thum ngei cia mi nih cun nungak/tlangval hmanthlak “Like” le “Comment” zong hi nutung/patung caah cun i sum deuh awk tha seh law aa dawh ngai hnga ka ti. Bible nih zumh awktlak sinak te hna zong hi a kan cawnpiakmi a si (Gal. 5:22). Zei thil paoh nih caan an ngeih (Phungchimtu 3:1). Tlangval lio ah tlangval bantuk in nungak zoh dawh tein chawnh le len ding a si ko. Nutung, patung hnu ah kanmah chungkhar le nupi/pasal le kha Jesuh Khrih kan dawt bantukin dawt i an caah zumh awk tlak tein um ding a si ko. 

1 Thesalon 5: 21-22 Hi Ningcang Loin Kan I Lak Sual Maw?

"Zeizong vialte kha hneksak dih hna u: a thami kha i chiah u law, thil tha lo paohpaoh kha hrial hna u" 1 Thesalon 5:21-22

Zeiruang ah hihi ka van char duh khun? A ruang tampi a um. Nain, a ruang tampi lak i pakhat a biapi bikin van char ka duhmi cu hihi a si. Cheukhat kan unau zudingmi le zukhmawm a tawngmi nih, "Bible nih pei zeizong vialte va hneksak ulaw, a tha mi paoh kha nan tuah lai i, a chiami paoh kha nan nan hrial lai a ti" tiah an chim tawn. A ngaite tiah ahcun, hi Bible caang nih mah kha a rak sawh duhmi a si hrimhrim lo. Cucaah, mi nunnak tampi a hrawh cang hna. A kenkip an hneseknak ah mi tampi sualnak ah an tlu tawn. 

Thesalon khua Khrihfabu hi a piangthar cangmi an si. Pathian zong an duh. An zumhnak zong a thawng i a fek. Paul zong nih aa bochan tuk hna. Amah zong nih a dirhmi Khrihfabu a si fawn. Zarh thum chung thawngtha a chim. Pathian an zumhnak a thawngnak cu Rom khualipi tiang a thang. Pathian aa bochan tukmi Khrihfabu an si. Cucaah annih cu Jesuh Khrih rat than lai caan hmanh kha a bawhmi an si. Cucaah, hi Bible caang nih a kan cawnpiak duhmi hi, "zei thil paoh a chia he, a tha he va tuah dih ko uhlaw, a thami tu kha nan i chiah lai" tiah Paul nih bia a cahmi hna a si hrimhrim lo. A piangthar cangmi Khrihfabu zong mah bantukin biacah ding cu a sullam um lo cu mu. 

Paul nih hika Bible caang i a chim duhmi cu hihi a si:

"Zei bantuk thil kan tuahmi hmanh hi Bible he aa kalh sual maw, Pathian Bia nih zeitindah a kan cawnpiak, Pathian nih a duhmi a si maw tihi tha tein Bible he nan zoh chih lengmang lai" tiah a chim duhmi a si. Sual a simi, "zudin le sa-ei pawl hi va tuahsernak in va hneksak viar hna ulaw, a that lo ahcun va hrial uh" tiah a chim duhmi a si hrimhrim loh. 

King James Version ahcun "Prove all things" a ti. A sullam lam cu, nan tuahmi thil paoh kha Bible he aa kalh sual maw ti kha tha tein nan zoh lai i "prove" nan tuah peng lai ti khi Paul nih a sawh duhmi a si. Hihi keimah pumpak ruahnak sawhsawh men in "a palh" ka timi a si lo. Bible thiamsang scholars pawl nih an tialmi "commentary" cauk zohchih in ka tialmi a si. Cun, tuzing ah kan professor Dr. Brown zong tha tein ka hal i a ka chimh fawn. Cucaah, a tu ka tialmi hi, Paul nih a sawh duhmi a si ko, tiah fiang tein hngalh khawh a si. 

"Bible nih zei paoh va hneksak uh a ti ko" tiin maw sual tuah kan raltha sual hlah seh. Fapa sung a kan pek pin i sual a tuah rihmi cu Pathian thinhunnak lawng kan covo a si. Hitin kan i ruah palh le, thil dang kan hneksak nakah sual ah kan tlu tawn hih. Cucu Satan hlennak a si. Zei thil kan tuahmi paoh Bible he zohchih lengmang a herh. Sui hmanh hi hneksak a herh (1 Peter 1:7). 

Biatak cu nan hngalh lai i, Biatak nih cun an luatter hna lai. (John 8:32)

Saudi Arabia Sianginn Kahnak

Saudi Arabia ram nitlak lei khua Jazan timi ah sianginn cachimtu pakhat nih a siangngakchia paruk meithal in a kah hna. Paruk an thi, pahnih hma an pu. A kaptu (cachimtu) cu tlaih a tong colh ve. Tu hrawng hi Saudia Arabia a buaibai ngai. Naite ah an pathian biaknak hmun ah mah le bom ipuahnak (suicide bomb) a um hoi. Nain, "Mass shooting" timi meithal kahnak hi Saudi Arabia (Muslim ram) hna ahcun a tam tuk lo. U.S tu ahhin a tam i siangngakchia pakhat dirhmun in ka ttih ngai tawn vemi a si. 

2012 lio ah elemantary sianginn pakhat cu misual pakhat nih a luh hnawh hna i, ngakchia zei hngal lo tampi a thah hna. Sualnak zei hmanh a ngei lomi ngakchia kum 8, kum 9 fai meithal hmuahchih in a kahmi hna cu ngeih a chia tuk. President Obama hmanh a celh lo. A mitthli he bia a chim. Ngakchia zei hngal lo nule pa caah zeitluk in dek a fah chinchin hnga. U.S ram cu, mibu umnak sin thutdir zong hi thin a phang. I ruah lo piin meithal i chuah i kah an hmang. 

Kan hnu kum dongh lai ah Oregon state i community college pakhat ah cu bantuk kan ton hoi. Birdman movie a rak chuah lio ah movie zohnak chungah bom an rak puah hoi. California state ah company pakhat riantuan hawi pawl nuamhnak an tuah lio ah nupa hna nih meithal in an kah hoi hna. Hi hmanh hi nai cikua kan theihmi deuh an si. A hlan zongah a rak tampi rih lai, tiah ka zumh. Franklin Graham nih cun "a tam chinchin lai a ti". Muslim pawl U.S ram ah an karh caah hin a si theu lai. Himnak cu vawlei cungah khoika hmanh a um lo. Jesuh lawng kan himnak a si. Cucaah dawh nifatin lungfim tein um a herh tuk nak a si cu. 

Reference:http://www.bbc.com/news/world-middle-east-35552037

Laimi Nih Kan Herh Bikmi Thawngtha

A luancia cawn Nihnihni cu, kan sianginn ah "student development day" kan ngei. Hi ni ahcun ca cawn a si loh. Sianghngakchia nih kan herh bikmi kha chunnitlak a kan cawnpiak. Naitan a kan cawnpiakmi cu "Theology of Body" timi a si. A sullam cu "nun thianhlimhnak kong" khi a si ko. A kan cawnpiakmi a tha tuk. Notes tampi kai lak. Ka hawile sharing ka tuah ve te hna lai ka ti. Kai chiah ziar ko. Cauk zong recommanded a kan tuahmi a um. A zaan bak ah Amazon.com ah ka order hngamh. A man fak ial. Nain, keimah pumpak ca lawng hmanh siloin, kan miphun le tuchan Laimi Khrihfabu tampi nih theih kan herh, tiah ka ruah caah ka cawk. 

Kan pale nih thawngtha an chimmi hi a tha tuk. An thawngtha chimnak hi YouTube in ka ngai lengmang hna. Ka ngaih tuk lehpek hna. A ngai bik ka si men la. Ka ngeih bikmi hna cu, Rev. Thawng Dun, Dr. Tuan Peng Thang, Rev. Hoi Cung Tum le Dr. Hre Kio hna hi an si. Ka ngeih tuk hna caah hin an chimmi ai kalh pahmi tete zong ka thei khawh ngai. A cheu cu Jacob Arminius an si. A cheu cu John Calvin an si. An hmur le kaa cun an chim lo nain an thawngtha chimmi ngeihnak in theih khawh ngai asi. 

Anmah hi ka ngeih bik ko hna. Zeicatiah, annih cu Bible ning tein thawngtha chimmi an si. Biblical preacher hi kan herh bik ko. Hmailei zongah anmah bantuk tampi chuak kho dingin mino nih kan i zuam ding a si. Cheukhat kan pale cu thawngtha chim lai ah Bible caang khat an rel le, lamcawhnak kong hna a donghtiang an kan chimh. Cun, thawhbur kong tbt hna mu. Apoi ngai ka ti. Thawngtha hmual fian hi a biapi ngai. Paul nih cun Thawngtha hi ai uangthlar tuk. Thawntha chim hi a duh bikmi a si (Rom 1:16). Tukum (2016) cu Dr. Tuan Peng Thang U.S rak tlawng lai ti kan theih. Kan Khrihfabu nih sawm dingin biakhiahnak zong kan ngeih cang. 

Ka biatlangpi ah kan kirthan ning. Laimi nih zeibantuk thawngtha khi dah kan herh bik hnga, van ti ahcun a phunphun in an um tungg ko la. Tlar usih law a dong lai lo. Nain, keimah pumpak in ka hmuhning ahcun, (1) nun thianghlimhnak kong (theology of body), (2) nunphung Khrihfa (cultural Christianity), le (3) nule va, chungkhar ngandamnak thawngtha (healthy marriage) hi a si. Kan Khrihfabu ngandamnak i kan buai hlan ah kan chungkhar a dam hmasa a herh. Thianhlimhnak hi biatak tein kan aupi a herh. Bawipa nih dam tein lam a ka hruai i Bible sianginn tlamtling tein ka dih khawh ve ahcun, ka hmuitinhmi an um len ve cang. Cucu, cultural christianity, theology of body le healthy marriage hna hi an si. 

Cultural Christianity (Nunphun Khrihfa)

Hihi a biapi taktak. Laimi zong hi ahhin kan pil tuk cang. Living together le a thiang lomi thitumhnak (wedding) a tam chinchin. Cucu, hi "Cultural Christianity" ahhin kan pil caah a si. Bible Khrihfa siloin nunphun Khrihfa tu kan si. Hawi nih an tuah ve ko tiin zeipaoh kan tuah. Bible he tah kan philh. "A ram nih a ngeih cu teh," kan hei ti. Chunchun, zaanzaan in an boyfriend/girlfriend he an i zulhdawi zong i nule pa nih kan ruahthiam tukmi hna  zong ruah ngai a hau cang. Nule pa cu, fale a thanchoter khotu bik nan si bantukin a hrawk kho bikmi zong nan si ve. Hi nih a chuahpimi cu, kum tling lo lakfa pawi le duhpaoh thutdir vahvaih hnu i wedding hei tuah hna hi an si. A thianghlimmi zong hei buai lem lo. Khrihfa kan si ticu uangthlar ngaiin chim lengmang ve fawn. Zumlo tu hna an tuahmi paoh hei tuah ko ttung. Pumh caan ah style ngaiin hman hei i thlak. Caption ah Bible caang khat tein hei tial. Nun nih pakhat hmanh langhter fawn lo. Pumhnak ah kan kut cu mi mit pur dengin kan thlir. Biakinn kan chuak le khuachia bantuk kan si than. Thlacam hmanh micheu cu fial khawh kan si chinchap loh. Innchungkhar ah kan thathutning. Bia-al kan thawnning. Nule pa zei kan rel lo ning. Ka tial ahcun a tam tuk lai. Hi vialte hi Cultural Christianity nih a chuahpimi a theitlai thalo lawngte an si. 

Nun thlianhlimnak, nule va kar, le innchungkhar damnak thawngtha zong hi kan herh taktak. Hi thawngtha hi kan aupi lo ahcun hmailei ah a thianghlimmi thitumhnak kan hmu ti lai lo. Zuding, sa ei kan tam tuk te lai. Thiang Thlarau biakinn a simi kan pum hi, kanmah diriamhnak ah kan duhpaoh in kan hman peng rih ko lai. Nule va i thennak le buainak a karh lai. Inn chungkhar ah fale le, nule pa karlak buainak a karh ve lai. Depression a tam lai. Mah le mah ithahnak a tam lai. Hi nih hin kan community le Khrihfabu zong a hrawh lai. Cu caah cun hi bantuk thil kong hi tampi in kan aupi a herh bik ko.