Chungum

Monday, February 29, 2016

Jesuh Hmanmi Holh Phun Thum

Jesuh cu Pathian Fa a si. A duhmi holh phun paoh in a holh ko la (a duh ahcun). Amah cu Bawi vialte lak i Bawi bik cu pei a si cu. Sihmanhsehlaw, caan tawite a Pa Pathian rian a tuan lio ahhin a hman hramhrammi holh te a um. Baibal thiamsang scholars le theologians tampi nih an hmuhning aa dang kho men. Nain, US ram Baibal sianginn (seminary) ah minthang a simi Southern Baptist Theological Seminary i saya (professor of New Testament Interpretation) Robert H. Stein nih a tialmi cauk The Method and Message of Jesus Teaching ahcun hitihin kan hmuh. 

1. Jesuh a kokek holh (native tongue of language) hi Aramaic a si. 

Thuk deuh in van purh ahcun nitlak lei Galilee i an hmanmi Aramaic holh phun a si. Nitlak lei Galilee mi hna nih an hmanmi Aramaic holh hi, Judea ram hrawng an hmanmi Aramaic holh he aa dang (Mat 26:73, Lam. 2:7). Biakamthar paohpaoh hi, Greek holh tialmi an si ko. Nain, Jesuh hi Aramaic holh in a holh hrimhrim ko tihi fiang tein chim khawh a si. Zeicatiah, Amah hrimhrim nih a hmur le kaa in a chuahmi a si. Baibal cauk chungah a tanglei biafang Jesuh kaa in a chuakmi hna hi Aramaic holh cu an si. 

1. Talitha cum -- "Hngakchianute, tho, kan ti" (Mark 5:41)
2. Eloi, Eloi, lema sabachthani -- "Ka Pathian, Ka Pathian, zeicahdah na ka kaltak" (Mark 15:34)
3. Abba -- "Kapa" (Mark 14:36; Gal 4:6 le Rom 8:15)
4. Bar -- "Fapa" (Mat 16:17)
5. Beel -- "Beelzebu" (Mat 10:25)
6. Gehenna -- "Hell" (Mark 9:47; Mark 9:43, 45: Mat 10:28; Mat 5:22, 29; 23:15, 33)
7. Cephas -- "Peter" (Joh 1:42)
8. Mammon -- "chawva" (Mat 6:24; Luk 16:9, 11)
9. Pascha -- "Lanhtak Zanriah" (Mark 14:14; Luk 22:8, 5)
10. Rabbi -- "Saya" (Mat 23:7, 8; Joh 1:38)
11. Raca -- "Mihrut" (Mark 5:22)
12. Sabbata -- "Sabet" (Mark 3:4; Mat 12:5, 11)
13. Sata -- "Tah" (Mat 13:33)
14. Satanas -- "Sehtan" (Mark 3:26; 8:33; Mark 3:23; Luk 10:18)


Galilee Rili
A cunglei biafang hna hi Aramaic holh lawngte an si. Cucaah, Jesuh nih Aramaic holh a hman timi hi al awk a tha lo. Biakam Thar cauk hi Greek holh tialmi an si ko. Nain, a cunglei Aramaic holh hna hi a tlau hlei lo. A him peng ko. Baibal lei thiamsang scholar pawl nih a donghnak bik biaalnak an tuahmi ah a buaktlak in zapi nih an hnatlakpi mi cu, "Aramaic holh hi first century lio ah an rak hmanmi kokek (native) holh phun a si ko" tihi a si. 

2. Jesuh hi Hebru holh zong a thiam.

Jesuh a nun lio hrawng ahhin cun, Hebru holh hi an hmang tuk lem lo. Nain, Biakam Hlun chan i an rak tialmi ca paohpaoh cu Hebru holh in a si (2% hrawng hi Aramaic holh in an rak tial thiamthiam). Jesuh nih Hebru holh zong a thiam i, a ca zong a rel khawh ti fiang tein kan chim khawhnak cu, biakinn chung i prophet Isaiah cazual a rel nak khan a si (Luke 4:16-20). Cun, Biakam Thar cauk hmun dang zongah Jesuh nih a hmur hrimhrim in Hebru holh hi a chuahnak kan hmuh. 

1. Amen (Mark 14:30; Mat 5:26)
2. Eli (Mat 27:46)
3. Ephphatha (Mark 7:34)

3. Jesuh nih a hmanmi holh phun thum nak cu Greek holh a si. 

Greek holh hi Palestine hrawng i an rak hman ngaimi holh phun a si. Palestine hrawng khuasami Jews pawl hi Greece pawl nih influence an rak tuah ngai hna.  Cheukhat Jews community ahcun, Hebru ca le holh hna hi Greek holh in lehpiak haumi an rak um. Jesuh zultu Philip le Andrew min hi Greek min a si. Cun, Paul le adang Lamkaltu pawl nih cakuat an rak tial tikah Greek holh hi an hmanmi a si. Paul nih Rom khua Khrihfami ca a kuat hna zongah Greek holh a hman thiamthiam. Cun, Jesuh a tlonlennak Galilee khua hi Greece ram i Sepphoris khua he meng li lawng aa hlat. Cucaah, Jesuh hi Greek holh zong a thiam ko, tiah an zumh. Cun, Jeuh nih Greek holh a hmannak cu Tyre, Sidon, le Decapolis khua a tlawn ahhin a si (Mark 7:31). Cun, Foinisia minu he bia an ruah zongah hin Greek holh a hman tiah an zumh fawn (Mark 7:24-30). Cun, Pilat hmai Jesuh an chuahpi lio ah Pilet le Jesuh bia an i ruah zongah hin Geek holh in i chawn, tiah an zumh fawn (Mark 15:2). Zeicatiah, Cathiang chungah Jesuh holh an lehpiak timi pakhat hmanh an hmu lo. 

Bia funnak: Jesuh nih a hmanmi kokek holh cu Aramaic a si. Hi Aramaic holh hi, nitlak lei Galilee holh phun a si caah Judea ram hrawng an hmanmi Aramaic holh he aa dang. Cun, Jesuh nih Hebru holh zong a hman tiah an zumhnak cu biakinn chung i prophet Isaiah cazual a relnak khan a si. Biakam hlun cauk paohpoah cu Hebru holh in tial a si (2% Aramaic). Jesuh nih Greek holh zong a hman tiah an zumhnak cu Pilet he an i chawnhnak hin a si. Cun, Galilee rili ral lei i thawngtha a chim nak zongah hin a si fawn. A donghnak ah, Rom ralkap pawl nih Jesuh an hrem len lio ahkhan, Jesuh nih Latin holh zong hi a theih ko la, tiah an zumh fawn.

No comments:

Post a Comment