Rom Cauk Hrilhfiah (Part 1)

Theihternak: Ka cawn cuahmah liopi a si ve ko nain kan cawnmi reflection tuahpah in kan van tialpiak hna. Cawnnak ahhin, mit le hna le kut an i bawmh ahhin a  tha an ti. 

Rom Cauk A Biapitnak 

Bible cauk paohpaoh hi Theologian le Philosopher tampi nih debate an tuah dih. An zumhning/hmuhning cio in bia an i al. Rom cauk hi kan ngeihmi Bible cauk ah a biapi taktakmi pakhat a si. Rom cauk le Galati te pawl hi nawlbia le khamhnak an i pehtlaihning tampi kan hmuh caah cawn lo awk tha lomi ah an ruah. A ngaite tiah zumtu kan caah a biapi tuk rengreng cu mu. A tu kan chan i “Biakam thar ah kan um cang i Biakam hlun kong theih kan herh ti lo” tiah a timi caah hin a biapi khun in ka hmu. Paul nih nawlbia le khamhnak kong ai pehtlaihning tampi a tial tikah cawn awk tlak ngaimi cauk pakhat a si. Rom cauk relnak hin minung tam tuk an nunnak a thlen hna. A tha kho tuk. Hlan lio theologian minthang Martin Luther le John Calvin te pawl hmanh nih an uar ngaimi cauk pakhat a si. A cheukhat theologians nih cun Biakam thar cauk vialte an i fun dih ko, an ti. A cheu nih Khrihfa kan zumhnak a hrampi cu Rome cakuat ahhin a tling dih, an ti ve. 

Rom cakuat hi a thuh zong a thuk. Cawn awk zong a tam fawn. Paul nih a cakuat hmasa bik i “Jesuh Khrih Sal” tiah ai timi te hmanh hi cawn ding a tam ngai. Cun, Paul nih Rom cauk hi cawhburh in a tial tikah hin a buai taktak fawn. Cun, an buai bikmi cu a “theme” hi a si. Zeidah Rome cakuat nih a sawh duh taktakmi a si tihi asi. Cheukhat theologians tampi nih zumhnak kong (doctrine) an ti, a cheu nih thawngtha (gospel) kong an ti, a cheu nih sualnak in zumhnak thawngin thiam coter (justification) kan si kong an ti, a phunphun in an ruah cio (hnu deuh ah kan zoh te lai hi cu). 

Vawleicung theologian minthang Augustine hi Rome 13:14 zawn a rel nakin a piangtharmi a si. Switzerland ram ah Robert Haldane nih room pakhat chungah Rom cauk kong a cawnpiaknak hna zong in revival biatak tein a rak tlung. Switzerland ram Khrihfabu lawng hmanh ah a si lo, France ram tiang cu revival nih cun a rak phak. Rom cakuat hi hmual a ngei taktak ko tihi hmuh khawh a si. Methodist founder John Wesley te pawl zong nih an sermon tampi ah an rak hmanmi cauk pakhat a si. Rom cauk cu zumtu kan caah a biapi tuk. Hi ruang ahhin, Biakam thar chung i Paul cakuat vialte lakah a hmasa bik ah an chiahphah nak a si. 

*Pehthan te ding*

Paul Tuanbia Bultan

Careltu hna, Bible kan rel tikah a cauk le a tialtu background tlawmte kan hngalhmi nih Pathian bia thuk deuh in a hngalhter ko tihi ka zumh caah a tawinak tein Rom cauk tialtu Paul tuanbia tawi kan tialpiak hna. Ka palhnak tampi a um kho. Comment ah van ka remh te uh. A cauk background cu ka van i manh deuh in ka peh te lai. 

New Testament chungah Paul min hi voihnih kan hmuh. Lamkaltu 8:1 ahhin "Saul" tiah kan hmu hmasa bik. Saul hi Hebrew min a si. Damaska khua pawng i lungthlennak a ngeih hnu in a min hi Paul tiah ai thleng colh lo. Caan zeimawzat chung Saul timi min put in thawngtha a chim rih. Nain, Lamkaltu 13:9 hnu in a hawikom Luke (Lamkaltu cauk tialtu) nih "Saul" in "Paul" ah a thlen. Hi hnu pinlei cun Paul tiah a hman thai. Hihi a ruang an theih cio lo. Nain, a si bik kho men, tiah an ruahmi balte a um. Paul hi Gentiles mi hna lak sin i thawngtha chimtu a si ruang ahhin a si kho men, tiah an zumh bik. Saul ti cu "hal (asked for)" tinak a si i Paul ti cu "a hme (little)" tinak a si.

Paul hi Roman citizen a si. Jews leiin Bejamin phun a si. Nawlbia leiin Farasi a si (Falipi 3:4-6). Cilicia i Tarsus khua timi ah a chuak. Cilicia cu southeast Turkey ram ahkhin a um. A chungkhar kong hi Jerome nih tlawmte a rak tialmi chungin hmuh khawh a si. A nulepa hi Galilee peng ah a ummi Gischala khua in Tarsus leiah Rome cozah ttih ruang ah rak i thial dawh a si.

Paul hi kum nga a si in nawlbia a cawng cang. Kum hra a si in biaknak zumhnak phunglam a cawng (Pirke). Kum 13 a si ahcun "bar mitzvah" timi son of the commandment ah a hung cang cang. Hi kum thirual a si lio te hin nawlbia hi fak piin a ttanh cang (Vanram kainak dingah a rak ruah). Cuticun, nawlbia tling deuh chinchin cawn ruah ah Jerusalem ah a rak ra. Paul hi Jerusalem ah chungkhat zong ngeih ngai dawh a si (Lamtukal tu 23:6). A cousin pawl zong an rak um len (Rom 6:7). Cun, Jerusalem ahcun minthang Gamaliel timi pa kungtang ah nawlbia cu tling khitkhat tein a cawng. Paul nih fak tukin a rak i palhmi cu, nawlbia tling tein zulh i, dinfelnak thawngin vancung khua kai khawh a si, tiah a rak i ruah palh caah a si (Filipi 3:7-10).

(Pehthan ding)

Negative Thought Cu Pathian Fale Hna Caah Asilo

Minung nih khua kan ruahnak ah "negative thought" le "positive thought" hi hrial awk a tha lo. Negative though ngeih cu, zeibantuk thil hmanh a tha leiin hmuh khawh a si lo. Hi nih hin lungzawtnak a chuahter. A tha lo taktak. Ngeih lo ding a si. Pathian zong nih a kan siang lo. Positive thought ngei hna seh, thil hi a tha  lei kam in hmu thiam hna seh ti a kan duh. Negative thought cu zumtu, Pathian fale hna kan caah a si lo. Bible ah "positive thought" kan ngeih naklai a ruang tampi hmuh khawh a si:

1. Kannih cu Pathian fale kan si (John 1:12).
2. Kannih cu Pathian thawnnak nih muihnak in ceunak chungah chuahpi cangmi kan si (Colossians 1:13).
3. Kan ral kut chungin tlanhmi (Salm 107:2).
4. Pathian nih Amah kan zumhnak in a vel he a kan khamh (Ephesian 2:8).
5. Sualnak chung in luattermi kan si (Romans 6:18).
6. Kan thilrit vialte amah cungah khinh dih a si ( 1 Peter 5:7).
7. Kannih cu ceunak chungah chiahmi kan si (1 Thessalonians 5:5)
8. Thlarau thawnnak toihmi kan si (Acts 2:17)

Kannih cu nifatin kan nunnak ah teinak hmu dingin Pathian timhpiakmi kan si. A fale hna rethei le thilrit in um ding a kan siang lo. 

Thil Tha le Caan Tha Lo

Bible zong nih a duh ko, hihi cu thil tha a si ko, tiah kan ruahmi paoh hi tuah luaimai ding an si lo. Zeicatiah, thil tha kan timi hi,  caan tha lo ah tuah sual a fawi te. Paul nih Rome khua hi tlawn a duh ngai ve hna. Khrihfabu an um ti a thei tikah va tlawn i Thlarau lei an thannak dingah thazaang pek hi a duh tuk. Nain, a tlawng thiam bal loh. Zei nih dah a donh hnga ti cu theih a si fawn loh. Ca tu in a kuat hna. 


Nupi thit le va ngeih hi Bible nih duhmi a si ko. Cun, thil tha adang tampi zong Bible nih a duhmi an um ko. Nain, caan thalo ah tuah sual ahcun kan thil tha tuahmi nih sunghnak/harnak tampi a chuahpi khawh. Cucaah, Bible nih a duh ko tiah, thil tha kan tuah lai ahhin a caan le thil umtuning zong felfai tein zoh thiam hi a biapi ngai.

Hi kong ahcun mino ko hi ralrin kan herh. Mino hi, kan lung a rang. Kan thin a tawi. Thil tha a si ti kan theihmi hi, a tuah cu um rih ko seh, a chim rel lai hmanh kan i hngak kho tawn lo. Kei zong hi kong ahhin voi tampi ka palhnak a um theu. Hnawhsarei in thil tuah hi kan i nam. Hihi mino kan sinak pakhat a si. 

Ai Zuarmi Nu a Piangthar

Khrihfa thawngpang hi, ka rel biknak web-site pahnih a um. Cucu, Christianity Today le Jesus Daily an si. An Facebook page zong ka "Like" caah thawngpang an updated-mi ka dawi tawn. Tuni ah ruahlo pin hi thawngpang hi ka rel/ngaih. Khua zaza a ka ruahter caah kan shared ve hna. 

Amah hi porn industry ah riantuanmi a si. A fawinak cun ai zuarmi a si ko. Amin an tial lo caah a min van char awk tha lo. Amah hi, a ngakchiat lio tein a nulepa nih an cawnpiak tawn. "Thianghlim tein na um lai, Pathian hmai ah thianghlim tein va na ngeih hlan ahcun nupa sualnak (sex) na tuah hrim lai lo" tiah. Asinain, mino chinchap, kan chan thalo chinchap, U.S ram chinchap, kum 17 ah nau a pawi diam ai. 

A boyfriend pa nih, "na nau hi phiat ko. Kei cu college kai ka duh caah kan tthi kho lai lo" a ti. A lungrawk. Khat lei ah a ningzah celh lo le mi hmai khawh lo a si. Cuticun, internet ah model web-site a ummi ah register ai tuah i, ai zuar. Hihi a hawile zong a chim bal hna lo. A thli in a tuahmi a si. A nunnak cu, muihnak nih a khuh. Dawtu ngaingai a ngei lo. A nun nih a pek ve lo caah. Tikah Jesuh sinah thinlung kekkuai dihlak in thla a cam than. A sualnak ai ngaichih. Jesuh a hlam. Hi sualnak ka tuah ti lai lo, tiah biakamhnak a tuah. 

Jesuh cu, muihnak chungin a kan chuahtu a si. Amah lawng nih a chuah khawh. Aho dang bochan ding an um lo. Jesuh hi sual tei duhnak taktak kan ngeihmi cu a teipiak hrimhrim. Zumhnak a herh. Fawi tukin tei ding kha i ruah fawn lo ding. Fawi tein mi zeihmanh nih teinak an hmu bal loh.

Jesuh sinah sual ngaichih in kir hi, vawleicung a hawile lawng an i lawm lo. Vancung khua tiangah lawmhnak in an khat. Puai an rak tuah hrim lai. Fapa tlaupa tuanbia nih a kan cawnpiak dih ko. 

Ti le Thlarau in hrinthan a simi lawnglawng, Pathian sin an phan lai. (John 3:5)

Hika hin bih khawh a si. http://jesusdaily.com/to-purpose-one-womans-testimony-of-salvation/

Jesuh Sawm Ko Usih

Sualnak timi hi Bible nih phun hnih in a kan cawnpiak. Kan i chuahpimi sualnak le theih ko buin tuahmi sualnak an si. Zeibantuk sualnak hmanh hei tuah ko usih, Pathian nih a ngaihthiam khawh lomi sualnak a um lo. Kan sualnak ngaihchih kan duhlo mi tu hi apoimi cu a si. Jesuh kan sawm lo. Kan lung a hak. 

Jesuh sawm kan duh ahcun thil a biapi ngaimi pali zoh ding um. Hihi fian a biapi ngai. Cu lo ahcun lungdongh sual hi a fawi hringhran. 

1. Desire (Jesuh zulh duhnak taktak kan ngeih a herh)
2. Commitment (biakamnak kan ngeih a herh. Hi kan biakamnak hi nifatin an nun ah kan i sehchih a herh)
3. Communication (Pathian he i chawnh-biak peng a herh. Cucu, Bible rel le thlacam hi a si)
4. Time (Sual ngaihchih in Jesuh sawm bakin teinak hmuh a si lo. An ka sawm taktak maw tihi Jesuh nih an hneksak ta ve.) Cucaah, caan tlawmpal hngah a herh tawn. Minung tampi cu, kan lung-sau lo caah kan sawmmi Jesuh kha hnulei an chit sual tawn. Kan sawm thulh, kan kaltaak thulh tawn. Jesuh lentecelh hnawh he ai lo ka ti.

Jesuh sawm ko usih. Teinak cu Pathian fale hna kan caah a si. Jesuh nih cun a zungzal in a kan sawm. Kanmah tu hi kan lunghak, kan i uah tawn le a si. Caan dongh tiang kan umpi hna lai, tiah bia a kan kamh. Promise a kan pek (Matt. 28:20). Zeitik hmanh ah a kan hlaw fawn lo. A kan umpi zungzal (Heb. 13:5). Lungsau tein rak sawm ko. 

Thazaang na lak ahcun Bawipa nih thluachuah kan pekpiak seh.

Hodah kan advisor a si awk si?

Advisor van ti ahcun ram dang cacawngmi nih kan theih dih ko la. High school ahcun counselor kan ti hna. College ahcun sianghngakchia nih advisor pakhat cio kan ngei dih. Cucu, Laimi community chungah kan luhpi ve. Atu ahcun, buu (organization) cheukhat nih advisor kan ngeih ve hna. A tha tuk. Nain, buu hruainak le sianginn ca cawnnak lawngah maw advisor hi kan herh hna hnga? 

Pumpak pakhat nih nifatin kan nunnak advisor kan herh dih. Kan chan hi tha tein zoh hna hmanh usih. Zumtu le zumlotu hmanh van thleidan awk kan har cang. Zumtu tampi nih Pathian an kaltaak dih. Depression a tam. Mah tein i thahnak (suicide) a tam. Kan ruahning lawngte in khua kan sa. Dollar le vawlei thilri/thilthuam ah kan ri. Minthan kan duh. Hi vialte nih a chuahpi cu thihnak a si. Cucaah, kan pumpak caah advisor cu kan herh hrimhrim. 

Si cun hodah kan advisor a si awk si? Zumtu hna kan advisor tha bik cu Thiang Thlarau a si (1 John 2:27). Thiang Thlarau sawmmi nih cawnpiaktu an herh lo. Thiang Thlarau cu a toih in toih cangmi kan si. Cucu, kan phil sual tawn caah kanmah tein khua kan sa tawn. Thiang Thlarau cu khuaruahar in fim a kan chimtu a si (Isaiah 9:6). Nifatin kan kalnak ding lam caah ceunak a si (Salm 119:105). Amah cu Thawnnak in a khat. Na tei lomi vialte an teipiak fawn lai (Asaiah 40:31).

Bawipa nih na nunnak ah bia chim ko seh!! 

Thianhhlimhnak Cu Khrihfa Sinak ah Step Pakhatnak Asi

Laimi nih biatak deuh in “thianhhlimhnak” timi hi kan buaipi a herh cang. Kan pale zong thawngtha nan kan chimh tikah tam deuh in aupi kho ulaw ka duh ngai. Mino pek, upa pek kan si ah a zeiti loin khuasak hi kan ngol a herh cang. Wedding ah a thiangmi thit-umhnak a um kho ti lo. Kan nulepa nih din-ei pah le zuk-hmawm pah in Pathian riantuan kan zei apoi ti lo. Jesuh Khrih nih a kan hlanh chungmi kan takpum hi kan pumsa duhnak diriamhnak kip ah kan hman (1 Korin 6:19).


A ngaingai ti ahcun, thianhhlimhnak hi Khrihfa kan sinak a murupi (principle) a si. Khrihfa sinak ah step pakhatnak zong a si. Khrihfa simi nih thianhhlimhnak kan ngeih lo ahcun Khrihfa sinak step pakhat hmanh kan phan rih lo tinak a si. Thianhhlimhnak hi pianthar he zong zeihmanh aa san lo. Perfection (tlinhdihnak) he zong ai san fawn lo. Khrihfa kan sinak ah thianhhlimhnak hrimhrim hi ai talchih. Cucu, step pakhatnak a si. Laimi Khrihfa kan sinak kum 100 luan cang. Khrihfa sinak step pakhatnak tal ka lawnh ve cang maw tihi ziah kan i hal lo ee?


Khrihfa tampi (Laimi lawng kan si lo) cu Khrihfa sinak in Vanram kai menmen lawng kan duh. Kan zumhnak lawng kan i rinh i tuahsernak pakhat hmanh a um lo. Thianhhlimhnak zei ah kan rel lo. Nawlngeihnak zong kan rel fawn lo. Dinfelnak zong ah biapi ah kan chia lo. Khrihfa ka si cun a za cang ko, tiin kan um. Khrihfa kan si hnu i Khrih ta kan si balte hi kan i philh sual tawn le apoi ka ti tuk. Khrih ta simi nih duhpaoh in kan thutdirmi hi apoi ka ti tuk chinchin. 
Thianhhlimhnak cu, Pathian nih van le vawlei a ser hlanpi in a rak kan tinhpiakmi a si (Efesa 1:4). Krihh ta si lawng kan duh. Thianhhlimhnak cu biapi ah kan chia lo. Kannih cu a thianghlimhmi si ding hrimhrim in kawhmi kan si (1 Peter 1:13-15). Zumlotu hna, duh paoh in khua a sami bantuk in kan um ding a si lo. Khrihfa simi paohpaoh cu Pathian nih a thianghlimmi si ding ah auhmi kan si ( 2 Tim. 1:9). 


Thianhhlimhnak ttanh hi a fawimi a si lo. Kan tei khawh lomi a tampi cio lai. A ruang cu, kanmah thil ti khawhnak in tei kan i zuam caah a si. Jesuh nih kanmah tein zei thil hmanh kan tei khawh lo ding hi a thei dih cia a si. Cu ruangah bawmtu Thiang Thlarau kan chiahta hna lai a kan ti (John 14:15-31). Hi Thiang Thlarau nih hin tei duhnak taktak kan ngeihmi cu a kan teipiak khawh. A kan bawmtu cu pei a si cu. Amen! 


Cu Thiang Thlarau cu tuni na nunnak ah rak sawm ve. An bawmh hrimhrim lai! Mei cu plug hri he na peh lawngah a ceu. Khrih he nai peh lawngah teinak na hmuh ve lai. Khrih he ai pehtlaihmi, Khrihfa simi hna cu a thianghlimmi kan si awk a si. A thiangmi si dingah sertharmi kan si. Nifatin kan nunnak ah Khrih he pehtlaih peng a herhning hi rak philh hlah. Pathian changtu, kanmah nakin a let tampi in a thawng deuhmi Satan pa nih a ttih bikmi cu Jesuh a si. Cucaah, Jesuh kha rak sawm peng!

US Laimi Cheukhat A Kan Hrawktu: Materialism Zawtnak

US ram i minung a kan hrawktu bik lakah ai telmi pakhat cu “materialism" a si. Materialism cu, minung kan psycho he pehtlai in “vawlei thilri” duhnak lei ah rian a tuanmi kan lungthin hi a si. Thorin Kloskowki nih cun hitin a tial, “materialism cu thilri ngeih duhnak le hi thilri tampi ka cawk i kai chiah tung hna lawngah ka lunthin a diriam, tiah zumhnak ngeih khi a si” a ti. A fawinak cun, thilri tampipi ngeihnak nih lungthin a lawmhtermi minung paoh khi an si ko. Materialism hi US ram ah a ngeimi an tam ngai. Internet ah tampi rel khawh an si (na duh ahcun). Hihi zawtnak thalo pakhat ah an chiahmi a si ve. A thangchomi ram ko ahhin a tam khun, ti a si hoi (South Korea le Australia tbt). Hi kongah doctor thiamsang pawl nih kherhhlainak (research) an tuahmi tampi zong a um.

Thluak lei thiamsang pawl nih thilri cawknak kong kan ruah ahhin, minung kanthluak hi zeitindah a rak um timi kherhhlainak an tuah. An hmuhmi cu, thilri cawk duhnak mit in kan van zoh bak khin, kan thluak chung “nucleus accumbens” timi te ai cawi an ti. Cu nih a chuahpimi cu kan duhnak lungthin kha fak deuh in a hei thawnter, ti a si. The Atlantic nih cun, “thilri cawknak kong kan ruah khin, a taktakin kan rak cawk cang he ai khat ko ee” an ti. (Hi kong hi, Rev. Chan Thawng Lian zong nih a rak kan cawnpiaknak bal). Hi materialism nih hin, thil thalo a phunphun a chuahpi.

Kherhhlainak tampi an tuahmi nih an hmuhmi a phi ai khat dih. Cucu, thilri tampi cawknak nih milungthin a nuamhter kho taktaklo tihi a si. A ngaite kan ti ahcun thilri tam tuk a ngeimi ko hi milungrethei le milungnuam lo an rak si, tiah Tufts University nih a tial. Hi materialism nih innchungkhar ah buainak tampi zong a chuahter pinah pumpak nuamh-heihnak (well-being) zong tam tuk a zorter, an ti. A bikin, kherhhlainak (research) nih an hmuhmi cu, lungretheih calhlo zawtnak (depression), pumpak lung damlonak, le hawi he i remlonak ziaza hna hi an si.